Một số khó khăn, vướng mắc trong quy trình cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính

Thứ sáu - 20/06/2025 06:58 104 0
Thực hiện nhiệm vụ được giao trong công tác quản lý xử lý vi phạm hành chính, người viết bài xin phép được tổng hợp lại quy trình về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính nói chung và có một số trao đổi với các quy đồng nghiệp về việc thi hành pháp luật trong lĩnh vực này. Với vai trò chuyên viên được giao tham mưu trong công tác theo dõi thi hành pháp luật về xử lý vi phạm hành chính, tôi thường xuyên tiếp xúc với các vụ việc thực tế liên quan đến cưỡng chế. Điều này bao gồm việc tư vấn cho cả cơ quan nhà nước và tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho nhân dân trong việc xử lý vi phạm hành chính và các lĩnh vực pháp luật khác. Qua nhiều vụ việc với vai trò tham mưu, tư vấn trong việc phân tích các vướng mắc, khiếu nại, hoặc các tình huống bất khả thi trong quá trình cưỡng chế, từ đó rút ra được những khó khăn phổ biến mà các bên gặp phải. Cụ thể:
I. Khó khăn vướng mắc trong quy trình cưỡng chế chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính
1. Khó khăn thực tế trong quá trình cưỡng chế  thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính.
Dù quy trình cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính tại Việt Nam đã được quy định khá đầy đủ và chi tiết trong các văn bản pháp luật, nhưng trên thực tế, việc triển khai lại thường gặp phải nhiều khó khăn, thách thức.
Khó khăn đầu tiên là từ phía đối tượng bị cưỡng chế
- Cố tình chây ỳ, không hợp tác: Đây là khó khăn lớn nhất. Nhiều cá nhân, tổ chức cố tình không chấp hành, chây ỳ, thậm chí tìm cách trốn tránh nghĩa vụ.
- Tẩu tán tài sản, rút tiền khỏi tài khoản: Khi biết có khả năng bị cưỡng chế, đối tượng thường nhanh chóng chuyển tài sản, rút hết tiền trong tài khoản hoặc không cung cấp thông tin tài khoản ngân hàng, gây khó khăn cho biện pháp khấu trừ tiền.
- Không có tài sản hoặc tài sản không đủ để cưỡng chế: Đối với các cá nhân, hộ kinh doanh nhỏ hoặc doanh nghiệp "ma", tài sản kê biên thường không có giá trị hoặc không đủ để bù đắp tiền phạt và chi phí cưỡng chế. Trụ sở, phương tiện kinh doanh thường là thuê, mượn.
- Chống đối, cản trở người thi hành công vụ: Một số trường hợp, đối tượng không chỉ không hợp tác mà còn có hành vi chống đối, cản trở, thậm chí đe dọa, tấn công lực lượng cưỡng chế, gây mất an ninh trật tự.
- Địa chỉ không rõ ràng, thường xuyên thay đổi: Đặc biệt trong lĩnh vực giao thông hoặc thương mại điện tử, việc xác định địa chỉ chính xác của người vi phạm để gửi quyết định xử phạt, thông báo cưỡng chế gặp rất nhiều khó khăn.
2. Khó khăn từ phía cơ quan thực thi và quy định pháp luật
- Thủ tục hành chính rườm rà, mất thời gian: Mặc dù quy trình đã được chuẩn hóa, nhưng các bước như xác minh thông tin, lập dự toán chi phí, phê duyệt dự toán, thông báo cho nhiều bên liên quan... vẫn đòi hỏi nhiều thời gian và công sức, dễ bị kéo dài.
- Khó khăn trong xác định và định giá tài sản: Khi kê biên tài sản, việc xác định tài sản thuộc sở hữu của đối tượng, định giá tài sản để bán đấu giá hoặc khấu trừ thường phức tạp, đòi hỏi chuyên môn và có thể phát sinh tranh chấp về giá trị.
- Chi phí cưỡng chế cao hơn số tiền phạt: Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là các hành vi vi phạm nhỏ, chi phí cho việc tổ chức lực lượng cưỡng chế, vận chuyển, bảo quản tài sản có thể cao hơn rất nhiều so với số tiền phạt phải thu hồi, gây lãng phí nguồn lực nhà nước.
- Chồng chéo, chưa đồng bộ trong quy định pháp luật: Một số quy định pháp luật giữa các văn bản có thể chưa hoàn toàn đồng bộ, gây lúng túng cho người áp dụng. Ví dụ, việc cưỡng chế đối với các hình thức xử phạt như tước giấy phép, đình chỉ hoạt động khi đối tượng không chấp hành vẫn chưa có biện pháp cưỡng chế cụ thể được quy định rõ ràng.
- Khó khăn trong phối hợp liên ngành: Việc cưỡng chế thường cần sự phối hợp của nhiều cơ quan (công an, kho bạc, ngân hàng, chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn...). Sự phối hợp không đồng bộ, thiếu thống nhất hoặc chậm trễ thông tin có thể làm giảm hiệu quả của quá trình cưỡng chế.
- Hạn chế về nguồn lực và trang thiết bị: Một số địa phương, đơn vị có thể thiếu nguồn lực về nhân sự, kinh phí, hoặc trang thiết bị cần thiết để thực hiện cưỡng chế một cách hiệu quả, đặc biệt đối với các vụ việc quy mô lớn hoặc phức tạp.
- Pháp luật chưa có quy định về xử phạt hành vi "cố tình không tự nguyện thi hành": Hiện nay, chưa có chế tài cụ thể cho hành vi "có điều kiện thi hành nhưng cố tình không tự nguyện thi hành" hoặc "cản trở, gây khó khăn cho việc thi hành", làm giảm tính răn đe.
Những khó khăn trên cho thấy việc cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính không chỉ là một vấn đề pháp lý mà còn là một thách thức lớn trong thực tiễn quản lý nhà nước, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, nâng cao năng lực và ứng dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả.
3. Tổng hợp quy trình cưỡng chế
3.1. Các văn bản quy phạm pháp luật liên quan
Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 (được sửa đổi, bổ sung năm 2020): Đây là văn bản luật gốc, quy định các nguyên tắc chung, thẩm quyền, thời hiệu và các biện pháp xử phạt, trong đó có quy định về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính, về thời hạn chấp hành quyết định xử phạt…
-  Nghị định số 166/2013/NĐ-CP ngày 12 tháng 11 năm 2013 của Chính phủ – Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt: Đây là văn bản hướng dẫn chi tiết nhất về các điều kiện, trình tự, thủ tục và các biện pháp cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính. Hầu hết các bước trong quy trình cưỡng chế đều được quy định cụ thể tại Nghị định này.
- Thông tư số 05/2017/TT-BTC ngày 18 tháng 01 năm 2017 của Bộ Tài chính – Hướng dẫn quản lý tạm ứng, hoàn trả chi phí cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính: Thông tư này cung cấp hướng dẫn chi tiết về các khía cạnh tài chính của việc cưỡng chế, bao gồm việc lập dự toán, quản lý tạm ứng, và quyết toán chi phí cưỡng chế.
- Luật Tố tụng hành chính năm 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2019): Mặc dù không trực tiếp quy định về quy trình cưỡng chế, nhưng luật này có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh quyền khởi kiện hành chính của người bị xử phạt, và Điều 66 của Luật này quy định về các trường hợp tạm đình chỉ thi hành quyết định hành chính (bao gồm quyết định xử phạt) khi có khởi kiện. Do đó, đây là một căn cứ pháp lý quan trọng cần được xem xét trong quá trình cưỡng chế.
3.2. Bảng tổng hợp chi tiết các bước trong quy trình cưỡng chế
Trình tự Cơ quan/người có thẩm quyền Người bị cưỡng chế Căn cứ pháp lý
1. Xác định điều kiện cưỡng chế Kiểm tra hồ sơ, đảm bảo đối tượng không chấp hành sau thời hạn ghi trong quyết định xử phạt (Điều 73 Luật Xử lý vi phạm hành chính) Đảm bảo chấp hành quyết định xử phạt trong thời hạn quy định (10 ngày hoặc cụ thể tại quyết định) để tránh bị cưỡng chế. Điều 3- Nghị định   166/2013/NĐ-CP
2. Gửi văn bản yêu cầu tự nguyện thi hành Gửi văn bản yêu cầu lần cuối, nêu rõ hậu quả nếu không chấp hành. Chủ động thi hành quyết định xử phạt trong thời hạn được yêu cầu để tránh việc ra quyết định cưỡng chế và phát sinh chi phí. Khoản 2 Điều 5 – Nghị định 166/2013/NĐ-CP 3
3. Ra quyết định cưỡng chế Lập, ký và ban hành quyết định cưỡng chế với đầy đủ nội dung theo mẫu quy định. Nắm rõ thông tin trong quyết định cưỡng chế nếu nhận được. Điều 5 & 6 – Nghị định 166/2013/NĐ-CP
4. Thông báo quyết định cưỡng chế Gửi quyết định cưỡng chế đến người bị cưỡng chế và các bên liên quan. Tiếp nhận thông báo, chuẩn bị tinh thần và nguồn lực để thực hiện theo yêu cầu hoặc chuẩn bị đối phó với việc cưỡng chế. Tìm hiểu quyền khiếu nại/khởi kiện nếu cho rằng quyết định là sai. Điều 5 – Nghị định 166/2013/NĐ-CP
5. Lập dự toán chi phí cưỡng chế Lập dự toán chi tiết các khoản chi phí phát sinh (lực lượng, vận chuyển, thuê kho bãi, vật tư, văn phòng phẩm, v.v.). Gửi dự toán đến Phòng/Sở Tài chính cùng cấp để thẩm định (nếu cần) và phê duyệt. Người bị cưỡng chế không trực tiếp tham gia bước này nhưng cần hiểu rằng mọi chi phí phát sinh sẽ do mình chịu trách nhiệm. Điều 4 – Thông tư 05/2017/TT-BTC
6. Thông báo nộp tạm ứng chi phí cưỡng chế Gửi thông báo số tiền tạm ứng chi phí cưỡng chế cho người bị cưỡng chế. Nộp ngay số tiền tạm ứng vào tài khoản tạm giữ tại Kho bạc Nhà nước theo thông báo. Việc không nộp có thể dẫn đến việc cơ quan cưỡng chế ứng trước và cưỡng chế thu hồi sau đó, kèm theo các nghĩa vụ khác. Khoản 2 Điều 6 – Thông tư 05/2017/TT-BTC
7. Tổ chức thực hiện cưỡng chế Thực hiện cưỡng chế theo đúng hình thức (khấu trừ tiền, kê biên tài sản, trừ lương, ngừng dịch vụ, buộc khắc phục hậu quả), trình tự, thủ tục; có sự phối hợp của các lực lượng cần thiết. Phối hợp với cơ quan chức năng trong quá trình cưỡng chế. Không được chống đối, cản trở việc thi hành công vụ. Ghi nhận các hoạt động cưỡng chế. Mục 2 – Nghị định  166/2013/NĐ-CP
8. Lập biên bản cưỡng chế Ghi rõ kết quả cưỡng chế, liệt kê tài sản bị cưỡng chế (nếu có), có chữ ký của người chứng kiến, người bị cưỡng chế (nếu có mặt và hợp tác). Giao biên bản cho các bên liên quan. Tham gia ký biên bản (nếu có mặt và đồng ý nội dung), hoặc ghi rõ ý kiến không đồng ý vào biên bản nếu có điểm chưa chính xác. Yêu cầu được giao 01 bản biên bản. Điều 23, 32,34, 35… – Nghị định 166/2013/NĐ-CP
9. Quyết toán, hoàn trả chi phí cưỡng chế Lập quyết toán chi phí thực tế đã chi. So sánh với số tiền đã tạm ứng: - Nếu tạm ứng > chi phí: Hoàn trả phần dư. - Nếu tạm ứng < chi phí: Yêu cầu nộp bổ sung. Thực hiện nghĩa vụ nộp bổ sung chi phí nếu số tiền tạm ứng không đủ. Tiếp nhận số tiền thừa nếu chi phí thực tế thấp hơn số tạm ứng. Điều 6, 7 – Thông tư 05/2017/TT-BTC
(Các quy định pháp lý đầy đủ đề nghị tra cứu trong các văn bản đã trích dẫn)
II. Một số giải pháp về quy trình cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính
Tôi nhận thấy quy trình cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt hành chính được tổng hợp ở trên là rất chi tiết, logic và tuân thủ chặt chẽ khung pháp lý hiện hành của Việt Nam, đặc biệt là Nghị định 166/2013/NĐ-CP và Thông tư 05/2017/TT-BTC. Dù rất hoàn thiện trên giấy tờ, thực tiễn áp dụng có thể nảy sinh một số thách thức:
- Tính linh hoạt: Quy trình này khá tuần tự. Trong các trường hợp khẩn cấp hoặc đặc thù, việc phải tuân thủ nghiêm ngặt từng bước có thể gây mất thời gian hoặc bỏ lỡ cơ hội cưỡng chế hiệu quả (ví dụ, khi đối tượng có dấu hiệu tẩu tán tài sản nhanh chóng).
- Phức tạp nghiệp vụ kế toán: Mặc dù chi tiết về dự toán là tốt, nhưng việc định lượng chính xác các chi phí trong thực tế (nhất là các chi phí "mềm" như công sức của lực lượng, hao mòn thiết bị) vẫn có thể gây tranh cãi và khó khăn trong quyết toán.
- Khó khăn trong phối hợp liên ngành: Các bước cưỡng chế đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều cơ quan (công an, kho bạc, ngân hàng, chính quyền địa phương). Nếu không có cơ chế phối hợp thông suốt, quy trình có thể bị đình trệ.
Để phát huy tối đa hiệu quả của quy trình và khắc phục các hạn chế tiềm ẩn, tôi có các đề xuất sau:
Một là, tối ưu hoá thời gian và tốc độ xử lý
Thực hiện thông báo điện tử (nếu pháp luật cho phép): Ngoài gửi văn bản giấy, nên nghiên cứu áp dụng các hình thức thông báo điện tử (tin nhắn, email, cổng thông tin quốc gia) để tăng tốc độ tiếp cận thông tin cho người bị cưỡng chế, đồng thời vẫn đảm bảo tính pháp lý về việc đã thông báo.
Rút ngắn thời gian chờ đợi (trong trường hợp khẩn cấp): Xem xét bổ sung các quy định cho phép rút ngắn một số thời hạn (ví dụ: thời hạn thông báo trước khi cưỡng chế) trong các trường hợp thật sự khẩn cấp hoặc khi có căn cứ rõ ràng về nguy cơ tẩu tán tài sản, nhằm đảm bảo tính kịp thời của biện pháp cưỡng chế. Tuy nhiên, điều này cần được quy định chặt chẽ để tránh lạm dụng.
Hai là, chuẩn hoá và minh bạch chi phí cưỡng chế
Ban hành định mức chi tiết: Ngoài Thông tư 05/2017/TT-BTC, các cơ quan chức năng cần ban hành các định mức cụ thể, rõ ràng cho từng loại chi phí cưỡng chế (ví dụ: chi phí nhân công theo giờ, chi phí thuê phương tiện theo loại và thời gian, chi phí bảo quản tài sản theo khối lượng/giá trị) để làm căn cứ lập dự toán và quyết toán, giảm thiểu tranh chấp.
Xây dựng chi phí mẫu: Xây dựng và công khai các bảng dự toán/quyết toán mẫu với các ví dụ thực tế trên các cổng thông tin điện tử của cơ quan quản lý để người dân dễ dàng tra cứu, kiểm tra.
Ba là, tăng cường năng lực ứng dụng công nghệ
Hệ thống quản lý hồ sơ điện tử: Xây dựng và sử dụng có hiệu quả hệ thống quản lý hồ sơ xử phạt và cưỡng chế điện tử tập trung, liên thông giữa các cấp và các ngành. Hệ thống này sẽ tự động hóa việc theo dõi thời hạn, tạo cảnh báo, và hỗ trợ tạo các văn bản mẫu, giảm tải công việc hành chính cho cán bộ.
Kết nối dữ liệu liên ngành: Đẩy mạnh kết nối dữ liệu giữa cơ quan xử phạt với cơ quan thuế, kho bạc, ngân hàng để nhanh chóng xác định tài sản, tài khoản của đối tượng phục vụ việc cưỡng chế.
Bốn là, nâng cao kỹ năng xử lý tình huống
Đào tạo kỹ năng: Trang bị cho cán bộ thực thi các kỹ năng mềm để đối thoại, thuyết phục đối tượng tự nguyện chấp hành, hoặc xử lý các tình huống chống đối một cách chuyên nghiệp và hiệu quả, giảm thiểu căng thẳng.
Đào tạo kỹ năng “an toàn lao động pháp lý”: Đảm bảo cán bộ tham gia cưỡng chế được trang bị kiến thức về an toàn và hiểu rõ giới hạn quyền hạn pháp lý của mình để tránh vi phạm trong quá trình thực hiện.
Việc tích hợp các đề xuất này sẽ giúp quy trình cưỡng chế không chỉ đảm bảo tính pháp lý mà còn tăng cường hiệu quả, tính minh bạch và sự công bằng trong thực thi pháp luật hành chính.
Bên cạnh đó, trên cơ sở các thông tin được tham khảo từ các báo cáo tổng kết của Bộ Tư pháp, các Bộ, ngành và địa phương về công tác thi hành pháp luật xử lý vi phạm hành chính. Các báo cáo này thường chỉ ra những tồn tại, hạn chế, trong đó có vấn đề về cưỡng chế.
Tôi cũng tham khảo các bài nghiên cứu khoa học, luận văn, hoặc các bài viết chuyên sâu trên các tạp chí pháp luật, diễn đàn của các chuyên gia pháp lý về chủ đề này. Những nguồn này thường phân tích sâu sắc các nguyên nhân và đề xuất giải pháp cho những khó khăn trong thực tiễn.
Hệ thống hành chính Việt Nam có tính phân cấp và chuyên môn hóa cao, nhưng đồng thời cũng tồn tại những "khoảng trống" trong cơ chế phối hợp liên ngành. Việc này thường được các chuyên gia pháp luật và hành chính công nhận là một thách thức chung. Vấn đề về nguồn lực (kinh phí, nhân sự, trang thiết bị) ở các cấp địa phương cũng là yếu tố thực tế ảnh hưởng đến khả năng thực hiện cưỡng chế một cách triệt để và hiệu quả.
Việc thực hiện quy trình cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính chắc chắn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ từ nhiều ngành, nhiều lĩnh vực và nhiều cán bộ, công chức chuyên môn. Đây là một đặc điểm vốn có của hoạt động cưỡng chế, đồng thời cũng là một trong những điểm mấu chốt quyết định sự thành công hay thất bại của quá trình này.
Rất mong nhận được sự trao đổi của các đồng chí, đồng nghiệp.
 

Tác giả bài viết: Lê Công Huấn - Phòng PBGDPL&TDTHPL

Tổng số điểm của bài viết là: 0 trong 0 đánh giá

Click để đánh giá bài viết

  Ý kiến bạn đọc

Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây